سید صدرالدین صدر (تولد 1299 (قمری) در کاظمین - درگذشته 19 ربیع‌الاول 1373 (قمری) در قم) از فقها و مراجع تقلید شیعه بود که در فقه، اصول، رجال، شعر و تفسیر تخصص داشت.
در دوران حکومت رضاخان صدر همراه یارانش سید محمدتقی خوانساری و سید محمد حجت، تدریس و سرپرستی حوزه علمیه را بر عهده داشت و در حفظ و توسعه حوزه کوشید.
کودکی و دوران تحصیل [ویرایش]
دوران کودکی را در سامرا گذراند و ادبیات و ریاضیات را از استادان آن‌دیار فرا گرفت. هنگامی که پدرش سیداسماعیل صدر در سال 1314 ه.ق به کربلا هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت.
سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات، رهسپار نجف شد و دروس دوره سطح را از استادانی چون محمدحسین نایینی، شیخ حسن کربلایی و آقاضیاءالدین عراقی و دروس دوره خارج را از پدرش سید اسماعیل صدر، ملا محمدکاظم خراسانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی و میرزا فتح‌الله شریعت اصفهانی آموخت.
عزیمت به مشهد [ویرایش]
صدر در سال 1339ه .ق رهسپار ایران شد و حدود شش سال در مشهد به تدریس پرداخت. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. او پس از مدتی به نجف رفت و در درس محمدحسین نایینی شرکت کرد. سپس به ایران بازگشت و در قم به تدریس و وعظ پرداخت. در یکی از سالها، هنگامی که برای زیارت به مشهد رفته بود، در آن شهر اقامت‌گزید و به تدریس و اقامه نماز جماعت در مسجد گوهرشاد پرداخت.
عزیمت‌به قم [ویرایش]
در آن زمان، موسس حوزه علمیه قم شیخ عبدالکریم حائری یزدی دوران کهنسالی را می‌گذراند و نگران آینده حوزه تازه تاسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، گروهی را به مشهد مقدس‌فرستاد تا از صدر برای اقامت در قم دعوت کنند. وی دعوت موسس حوزه علمیه قم را پذیرفت و رهسپار قم شد.
صدرالدین صدر مورد توجه آیت‌الله حائری بود، علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران وی شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد.
آیت‌الله حائری صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد او سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد.
آیت‌الله صدر یکی از مدرسان برجسته حوزه بود و شاگردان بسیار تربیت‌کرد. او روزانه دو درس می‌گفت و حدود 400 تن از طلاب حوزه کوچک آن روز در درسش‌شرکت می‌کردند. نام برخی از شاگردان وی چنین است: سید محمدباقر سلطانی، سید موسی شبیری زنجانی، علی مشکینی، محمد صدوقی، موسی صدر، سید رضا صدر، مرتضی فقیهی، سید حسن مدرسی یزدی، سید حسین موسوی کرمانی، رمضانی فردویی و ...
پس از وفات موسس حوزه علمیه، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید.
صدر هرگز به مرجعیت و زعامت‌حوزه گرایش نداشت. هنگامی که ایت‌الله حسین بروجردی برای معالجه به تهران آمد، صدر که در آن‌زمان رهبر حوزه علمیه قم به شمار می‌آمد، از وی خواست به قم بیاید. پس ازورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه را به‌آیت‌الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از فقیه بروجردی بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قران را ذکر می‌کرد: «تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض و لافسادا و العاقبه للمتقین.» (قصص، آیه 82)
اولین همسر آیت‌الله صدر، دخترخالهاش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران، در حوالی سال 1339 هجری قمری در مشهد با بیبیصفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) ازدواج کرد و صاحب ده فرزند شد:
- رضا صدر، از مدرسان حوزه? علمیه? قم بود
- علی صدر
- موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان
- صدیقه صدر، همسر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی. صاحب چهار فرزند شد: 1)صادق طباطبایی، 2) فاطمه طباطبایی، با احمد خمینی ازدواج کرد 3) مرتضی طباطبایی 4) عبدالحسین طباطبایی
- طاهره صدر، همسر سید مهدی صدرعاملی
- بتول صدر، همسر هادی عبادی
- منصوره صدر، همسر علیاکبر صادقی و مادر زهره صادقی (همسر محمد خاتمی)
- فاطمه صدر، همسر محمدباقر صدر
- زهرا صدر، همسر اسکندر فیروزان و مادر مهدی فیروزان
- ربابه صدر، همسر حسین شرفالدین
سید صدرالدین صدر در تاریخ 19 ربیع‌الاول 1373 درگذشت. حسین بروجردی بر پیکر وی نماز گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در ارامگاه فاطمه معصومه به خاک سپردند.
آیت‌الله صدر آثار زیر را از خود با یادگارگذاشت:
1. المهدی در این کتاب روایات اهل سنت در باره حجت بن حسن گردآوری شده است. پیش از آن، کتابی در این موضوع، با این نظم و ترتیب خاص، نگاشته نشده بود. کتاب المهدی عربی است و ترجمه‌اش نیز چاپ شده است.
2. خلاصه الفصول کتاب فصول تالیف شیخ محمدحسین اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود. ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتابهای قوانین و فصول تدریس گردد.
3. الحقوق همان رساله حقوق علی بن حسین زین‌العابدین است که با مقدمه کوتاه آن صدر چاپ شده است.
4. مختصر تاریخ اسلام
5. حاشیه عروه الوثقی
6. حاشیه وسیله النجاه
7. سفینه‌النجاه
8. رساله در امر به معروف و نهی از منکر
9. رساله در تقیه
10. رساله‌در حکم غساله
11. رساله در حج
12. رساله‌ای در باره ازدواج
13. منظومه حج
14.منظومه‌ای در باره روزه
15. رساله در حقوق زن
16. حاشیه کفایه الاصول
17.رساله‌ای در اصول دین
18. رساله‌ای در اثبات عدم تحریف قرآن
19. رساله در ردشبهات وهابیان
20. لواء محمد (12 جلد)
21. مدینه العلم (6 جلد)
22. دیوان‌اشعار